به گزارش سلام لردگان؛طبق آخرين آمار سايت هاي مربوط به صنعت ماهواره، امروز حدود 370 ماهواره در جهان فعاليت مي كنند كه اين تعداد ماهواره، امواج حدود 12000 شبكه تلويزيوني را پشتيباني مي كنند . از بين اين 370 ماهواره، امواج حدود 30 تا 35 ماهواره آسمان کشورمان را پوشش مي دهد . اين تعداد ماهواره، حدود 3000 شبكه آسمان ايران را تحت پوشش قرار داده است . تعداد شبكه هاي فارسيزبان ماهواره اي با سرعت زيادي در حال رشد است . براي مثال، اولين شبكه فارسي زبان در سال 1375 تأسيس شد، در حالي كه هم اكنون اين تعداد به حدود 45 شبكه رسيده است؛ يعني به طور ميانگين هر سال 3 شبكه به شبكه هاي فارسي زبان اضافه مي شود . براساس تخمين هاي غيررسمي، حداقل 3 ميليون دستگاه گيرنده و بشقاب ماهواره اي در كشور وجود دارد . مطابق برآورد مذكور، بايد اذعان داشت كه حدود 15 ميليون ايراني به برنامه صدها كانال ماهواره اي دسترسي كنترل نشده‌اي دارند .[1]

 نظرسنجي هاي انجام شده در فاصله 1373 تا 1383 نشان مي دهند كه بخشي از مردم گرايش به استفاده از برنامه هاي ماهواره اي دارند و استفاده از آن ها را به طور كامل يا مشروط حق خود مي دانند .[2]

براساس آمارهاي غيررسمي ميزان استفاده مردم از ماهواره در سال 1386 حدود %35 بوده است. اين آمار در طول 4 سال گذشته نيز افزايش چشمگيري يافته است.

در واقع ماهواره ها با قبضه كردن اوقات مردم به نوعي امپرياليسم فرهنگي دامن زده اند كه يكي از افراد هدف آن ها نهاد مهم و تأثيرگذار خانواده است . اين مهم همراه با نوعي نفوذ اجتماعي است كه از طريق آن، كشوري اساس تصورات، ارزش ها، معلومات و هنجارهاي رفتاري و نيز روش هاي زندگي خود را به كشورهاي ديگر تحميل مي كند . بديهي است ارزش ها و هنجارهاي نهاد خانواده نيز از اين امر مستثني نمي باشد . در اين مسير، شرايطي پديد مي آيند كه شكل هاي فريبنده تر و پ نهان تر هجوم فرهنگ سلطه جو را برتري مي بخشد و ملي كردن سبك ها و الگوها را شكل مي دهد . اين پراكندن ارزش ها و عادت هاي فرهنگي در ميان فرهنگ هاي غيرمتجانس به وسيله ابزارهاي رسانه اي از جمله برنامه هاي ماهواره اي صورت مي پذيرد.

در اين زمينه ديدگاه هربرت شيلر راجع به «سلطه فرهنگي : سرچشمه ها، زمينه ها و شيوه هاي كنوني» كه در كتاب «ارتباطات و سلطه فرهنگي » وي انعكاس يافته، جالب توجه است . وي در اين كتاب پس از اشاره به عناصر اساسي نظام جهان جديد (the modern world-system) متفكر منتقد آمريكايي، براي امپرياليسم فرهنگي مشخصات زير را ارائه كرده است:

«... واژه امپرياليسم فرهنگي نشان دهنده نوعي نفوذ اجتماعي است كه از طريق آن، كشوري اساس تصورات، ارزش ها، معلومات و هنجارهاي رفتاري و هم چنين روش زندگي خود را به كشورهاي ديگر تحميل مي كند». مطابق اين تعريف نهاد خانواده به عنوان اصلي ترين واحد اجتماع كه داراي ابعاد ارزشي، هنجاري و رفتاري بومي خاص هر كشور و فرهنگ مي باشد ، به عنوان يكي از قرباني هاي امپرياليسم رسانه اي و فرهنگي مطرح مي شود كه برنامه هاي ماهواره اي به دليل ويژگي هاي خاص و جذاب خود با?ترين نقش را در اين فرايند ايفا مي كنند.

امروزه برنامه ها و فيلم هاي ماهواره اي حاوي محتوايي است كه در آن پايبندي و وفاداري به خانواده و ارزش هاي اخ?قي، امري مضحك و عوامانه به نظر مي رسد و در مقابل داشت ن روابط آزاد جنسي، روابط متهورانه جنسي و ايجاد ترديد درباره اهميت و ارزش ازدواج، ناشي از نگاه آزاد انديشانه و مترقي به زندگي و روابط عاطفي تلقي مي شود . طرح سؤال و ايجاد شبهه و ترديد مكرر درباره ديدگاه هاي افرادي كه به بي بند و باري رو نياورده اند يا به زندگي مشترک خود پايبندند و در مقابل ارائه ديدگاه ها و پاسخ به سؤال هاي شبهه افكنانه براي اقناع مخاطب درخصوص اين كه زمانه تغيير كرده است و افراد نبايد پايبند به زندگي هاي سنتي باشند، از برجسته ترين مضامين برخي سريال هاي آمريكايي و كلمبيايي و كره اي است كه اين روزها از شبكه فارسي زبان ماهواره اي فارسي 1 پخش مي شوند . از سوي ديگر مي دانيم كه خان واده به عنوان يك نهاد اجتماعي همواره مورد عنايت قانونگذار بوده و قوانين متعددي در رابطه با اين نهاد وضع شده است . همچنين جداي از قوانين، خانواده از نظر مذهب، اخ?ق و عرف نيز از حقوق ويژه اي برخوردار است ؛ از جمله اين حقوق مي توان به تشييد مباني خانواده، تحكيم خانواده، تربيت فرزندان، اخ?ق حسنه و حسن معاشرت، روابط سالم جنسي و فضاي عاطفي و صميمي خانواده اشاره كرد . به نظر مي رسد بررسي حقوق نهاد خانواده در مقابل برنامه هاي ماهواره اي و به نوعي تثبيت حمايت هاي حقوقي مبتني بر قانون، عرف و اخ?ق به كمتر شدن و به حداقل رسيدن آسيب ها در اين زمينه كمك مي كند.

حسن معاشرت و برنامه هاي ماهواره اي

حسن معاشرت، مفهومي قرآني است كه از آيه شريفه «عاشرو هن بالمعروف» (نساء19) اخذ شده است. اين مفهوم از ديد گاه مفسرين قرآن تعابير مختلفي دارد، اما همه تفاسير در جهت بيان مصاديق معروف با توجه به عرف جامعه، مشترک مي باشند . (طبرسي، 1360، ص 79) در حقوق ايران معناي اين آيه در ماده 1103 قانون مدني (فصل تكاليف زوجين ) وارد شده است . مطابق اين ماده ؛«زن و شوهر مكلف به حسن معاشرت با يكديگر هستند » .

از نظر حقوقدانان، منظور ماده 1103 از حسن م عاشرت زوجين با يكديگر در حدود عرف و عادت زمان و مكان مي باشد تا بدين وسيله محيط آرام خانوادگي به وجود آيد . زوجين ضمن نكاح، داوطلب شده اند كه با هم به سر برند و در غم و شادي شريك هم باشند . همسري زن و مرد بدين معني است كه سلوک شان، با خوشرويي و مسالمت و مه رباني آميخته باشد و بايد از اعمالي كه سبب ايجاد نفرت و كينه يا غم و اندوه فراوان در ديگري است، بپرهيزند. (كاتوزيان، 1380، ص195)

 در خصوص مصاديق حسن معاشرت، حقوقدانان موضوع را به عرف احاله داده اند، زيرا حسن سلوک، مفهوم عرفي دارد و به حسب زمان و مكان، آداب و رسوم اقوام، طوايف و خانواده ها فرق مي كند. رسوم اجتماعي و درجه تمدن و اخ?ق مذهبي در ميان هر قوم مفهوم خاصي از حسن معاشرت را به وجود مي آورد . (جعفريلنگرودي، 1355، ص 159) اما در يك نگاه جامع تمام اموري كه از نظر اجتماعي توهين محسوب مي شود، هم چون ناسزاگوي ي، ايراد ضرب، مشاجره، تحقير يا اموري كه با عشق به كانون خانواده و اقتضاي محبت بين دو همسر منافات دارد ، مانند بي اعتنايي به همسر و خواسته هاي او، بي اخ?قي عاطفي و جنسي از مصاديق سوءمعاشرت در خانواده است . به اعتقاد حقوقدانان دستور حسن معاشرت مندرج در ماده 1103 قانون مدني صرفاً يك دستور اخ?قي نيست و ضمانت اجرا ي قانوني دارد، ولي به عقيده بعضي از صاحب نظران مدلول اين ماده ارشادي است و تخلف از آن اثر حقوقي و جزايي نخواهد داشت، مگر اينكه سوءمعاشرت تشديد شود . (امامي، 1370، ج 4، ص 430) امروزه ماهواره با تأثير مستقيم بر فضاي عاطفي و صميمي خانواده مسئله حسن معاشرت را با مشك?تي روبه رو كرده و در مواردي آن را منتفي ساخته يا حتي منجر به بروز سردي و در مراحل با?تر خشونت و سوءمعاشرت شده است.

در رابطه با پيوند عاطفي و صميمي بايد گفت يكي از معيارهاي خانواده منسجم، پيوند عاطفي است. اين پيوند با گفت وگوي مداوم و تبادل افكار ميان اعضاي خانواده، شكل مي گيرد و به عنوان عامل انگيزشي، بر انسجام خانواده مي افزايد . اين روند مي تواند هم چنان ادامه يابد بر. اين اساس، پيوند عاطفي و انسجام خانواده، ارتباط مثبت و همبستگي با?يي با يكدي گر دارند . عوامل گوناگوني به پيوند عاطفي خانواده آسيب مي رساند و در نهايت به هم پيوستگي آن را تهديد مي كند . يكي از اين عوامل رسانه هاي تصويري به خصوص ماهواره ها مي باشند . فضاهاي پس زم ينه اي برنامه ها، به ويژه سريال ها و فيلم ها قابليت زيادي براي گنجاندن پيام در خود دارند. براي مثال حتي موضوع رفتار شخصيت‌هاي فرعي يک فيلم با خانواده و اطرافيان، مي تواند جايگاهي براي ارائه کليه رفتارهاي خيلي ساده و پيش پا افتاده، ولي مهم در زندگي خانوادگي يا اجتماعي باشد.البته به نوعي تمام رسانه هاي تصويري در دنياي امروز توسط ماهواره ها تغذيه مي شوند و اين مطلب در جاي خود شايان توجه مي باشد . امروزه جوانان زمان زيادي از شبانه روز را به تماشايها برنامه ماهواره اختصاص مي دهند و همين امر سبب سستي نظام بيشتر يها خانواده هاي ايراني شده است . برخي كارشناسان معتقدند امروزه جوانان وسا يل ارتباط جمعي ساده؛ همانند تلويزيون يا ويدئو  را جوابگو ي نيازهاي خود نمي دانند ، به همين علت هميشه به دنبال راهي هستند كه از راه‌هاي مختلف با دنياي بيرون از خود در ارتباط باشند . برنامه هاي ماهواره اي زمينه ساز مفاسد اخ?ق ي و اجتماعي است و بيشتر از  آنكه براي نسل امروز و به طور كلي مردم مفيد باشد، خطرناک و مضر است.

 ماهواره ها به دليل كاركرد متنوع خود و دگرگون سازي هاي پيوسته، به تدريج جايگزين ارتباط هاي دوطرفه از نوع چهره به چهره شده اند و توانسته اند فضاي انفرادي را جايگزين فضاي اجتماعي خانواده كنند، به گونه اي كه استفاده بيش از حد از آن ها ارتباط مستقيمي با فردگرايي و دوري از گروه دارد . در اين سير، ارتباط فرد با رسانه تصويري و بي احساس شكل مي گيرد و نوعي بيم فرهنگي و انفعال شخصيتي در فرد ايجاد مي شود . اين آسيب در ارتباط ميان فرزندان و والدين و زن و شوهر، بيشتر خود را نشان مي دهد.

تجربه ها نشان مي دهد كه هر اندازه ارتباط ميان فرزندان و والدين و هم چنين ارتباط ميان همسران، به دليل تغيير مخاطب كاهش مي يابد، اعضاي خانواده از نظر عاطفي و هيجاني و نيز از نظر شناختي، از هم دورتر مي شوند.